تحقيق دفاع مشروع
دسته بندي :
کالاهای دیجیتال »
رشته حقوق (آموزش_و_پژوهش)
● کلیات
بهنگامیکه میکربی وارد بدن میشود یاخته های سفید با مهمانان
ناخوانده ای که وارد بدن شده اند به مبارزه میپردازند و بدن در مقابل مرض
دفاع مینماید . بنابراین میتوان گفت که اصولا دفاع امری مشروع است ولی
براحتی در مییابیم که این مشروعیت مطلق و غیر محدود نمیتواند باشد انسانی
که در جامعه بزندگی ادامه میدهد ناگزیر است محدودیت هائی را بپذیرد که از
جمله این محدودیت-ها محدودیت دفاع از خویش است چه توسل به دفاع مشروط خواهد
بود باینکه در مقام دفع خطر از خود و یا حفظ حقوق و منافع خود خطری را
متوجه دیگری ننموده و به حقوق و منافع دیگران زیان و آسیبی نرسانیم در غیر
اینصورت تردیدی نیست که انسان خود مرتکب عملی شده که جرم بوده و قابل تعقیب
خواهد بود . شاید چنین به نظر رسد که در قوانین ما که قانونگذار موارد
دفاع مشروع را احصاء نموده است به خاطر آن بوده که ما جز در موارد مشخص شده
حق دفاع از خویش را نداشته باشیم حال آنکه بشرحیکه گذشت بداهت مشروعیت
دفاع بحدی است که فقط قانون گذار در مورادیکه ممکن بوده مشروعیت دفاع مورد
تأمل قرار گیرد ، با وضع قانون در جلب رفع شبهه و تردید گام برداشته است به
عبارت دیگر مشورعیت مورد نظر قانونگذار مشروعیت نفس دفاع که امری ذاتی و
طبیعی است نبوده بلکه در مقام اعلام مشروعیت اعمالی است که اگر در غیر از
موارد دفاع اعمال گردد مجرمانه محسوب خواهد شد در همین جاست که مشاهده
میشود عده ای بعنوان ((دفاع مشورع)) انتقاد نموده و آن را جامع و مانع
ندانسته و عناوین دیگری از قبیل ((دفاع مجرمانه مشروع )) یا ((جرائم
مشروع))و یا ((جرائم مجاز)) بکار برده اند .
● فلسفه مشروعیت دفاع
فلسفه
مشروعیت دفاع یا دفاع مشروع در طول تاریخ بطرق مختلف توجیه شده است عده ای
معتقدندکه چون حیات حق طبیعی است هرگاه این حق به خطر افتاد دفاع هم در
مقابل آن طبیعی خواهد بود لذا دفاع از حقوق طبیعی افراد است این نظر از این
حیث قابل دفاع نخواهد بود که می بینیم در مقررات فعلی دفاع در مقابل حقوق
غیر طبیعی نیز اغلب جایز شمرده شده در حالیکه اگر پیرو نظر طبیعی بودن دفاع
باشیم میبایست آنرا فقط درمقابل حقوق طبیعی جایز بدانیم .
عده ای حق
دفاع و مشروعیت آنرا از نظر قرار داد اجتماعی و نقض آن مورد مطالعه
قرارمیدهند و بالاخره عده ای باستناد لزوم جبران بدی با بدی مشروعیت دفاع
را توجیه مینمایند هگل فیلسوف آلمانی معتقد است که ((حمله نفی حق است و
دفاع نفی این نفی و بنابراین اثبات حق )) طرفداران این نظر معتقدند که
عادلانه ترین سزای بدی جبران آن از طریق دفاع است و بدین ترتیب نظم جامعه
برقرار خواهد شد نظریه دیگری که در این مورد وجود دارد نظریه تعارض دو حق
است بدین توجیه که حقوق شخص که مورد تعرض قرارگرفته میبایست نسبت به حقوق
شخص متعرض بیشتر مورد توجه و حمایت قرار گیرد .
عده ای نیز با استدلال
((رعایت حق و نفع جامعه )) به توجیه مشروعیت دفاع پرداخته اند اینان
معتقدند که دفاع نه تنها منافع شخص مورد تعرض را مینماید بلکه این عمل به
نفع جامعه نیز نخواهد بود چه در مواردیکه جامعه قادر نیست دامنه اجرای
عدالت خود را در همه جا و در همه حال گسترش دهد افراد خود جبران این نقیضه
را خواهند نمود در اینجا است که مسئله این که دفاع نه تنها حق بلکه وظیفه
افراد نیز میباشد پیش آمده است .
عده ای دیگر با قبول این مطلب که در
دفاع مشورع در واقع یکنوع اجبار معنوی پیش می آید بحث (( اختلال در اراده و
اجبار معنوی )) را در جهت اثبات فلسفه مشروعیت دفاع بمیان میکشند قبول این
فرض موجب میشود که اشخاصی که دارای تسلط کامل براراده خویش هستند و یا
کسانیکه برای حفظ اموال خود اقدام بدفاع مینمایند عملشان را از دایره
مشروعیت خارج نمائیم همینطور کسانیکه در مقام دفاع از شخص ثالثی مرتکب جرم
میشوند عملشان را مشروع نداسته و بالاخره دفاع در مقابل تعرضات قانونی و
عادلانه مأمورین را نیز جایز ندانیم .
با بررسی نظرات فوق که هر یک
دارای نقاط ضعف و نکات قابل توجهی هستند به این نتیجه میتوان رسید که
بهترین توجیه از فلسفه دفاع مشروع آن خواهد بود که مشروعیت دفاع را برمبنای
انحصاری یکی از نظرات قرار نداده بلکه در توجیه این فلسفه از تمام نظرات و
ملاحظات استفاده نمائیم چه در دفاع مشروع هم حفظ حقوق فردی هم حفظ نظم و
امینت اجتماعی هم تزلزل اراده به لحاظ اجبار معنوی و هم لزوم تعقیب و
مجازات مجرم مورد نظر قرار گرفته است .
ثمره ایکه عملا از این بحث عاید
میشود اینستکه اگر مبنای مشروعیت دفاع را به لحاظ مختار و آزاد و عامد و
قاصد بودن مدافع ندانیم و در نتیجه عمل او را فاقد عنصر معنوی عملی که
طبیعتاً جرم بوده و انجام داده بدانیم به عمل او جرم اطلاق نشده و در نتیجه
مجازات نشدن فاعل به علت جرم نبودن عمل او خواهد بود نه ملاحظات دیگر و
حال آنکه چنانچه با در نظر گرفتن کلیه جهات قبل و با قبول جرم بودن عمل
ارتکابی آن را از مجازات معاف داریم با واقعیت امر بیشتر و بهتر تطبیق
خواهد نمود .
● مقررات قانونی موجود درباره دفاع مشروع
بدواًبذکر ماده ۴۱ قانون مجازات عمومی سابق پرداخته تفاوتهای موجود در آن را با مقررات اصلاحی جدید بررسی مینمائیم :