بررسی ارتباط سبک زندگی مادران در دوران بارداری با کم وزنی بدو تولد نوزادان ترم در مراکز بهداشتی

جزئیات و دریافت

این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.

مقدمه: تولد نوزاد كم وزن يكي از جدي ترين مشكلات بهداشتي جهان محسوب مي گردد که فشار فوق العاده اي را بر سيستم خدمات بهداشتي و افراد خانواده تحميل مي كند. از عوامل مادری مرتبط با کم وزنی ، سبک زندگی مادر در دوران بارداری ، مهمترین و بیشترین نقش را بر وزن زمان تولد نوزادان دارد.

روش کار: این پژوهش یک مطالعه همگروهی تاریخی است. واحدهای مورد پژوهش شامل 1177 مادری بودند که به مراکز یا پایگاه های بهداشتی جهت مراقبت های بعد از زایمان یا انجام واکسیناسیون کودک خود تا دو ماهگی مراجعه کرده و دارای پرونده بهداشتی بودند. ابزار مورد استفاده پرسشنامه ای سه قسمتی در مورد سبک زندگی مادران در دوران بارداری بود که با مشاهده پرونده بهداشتی مادران و مصاحبه سازمان یافته از واحدهای مورد پژوهش تکمیل گردید. واحدهای موردپژوهش بر اساس وزن زمان تولد نوزادان به دو گروه مادران نوزادان  کم وزن (2500 گرم و کمتر) و مادران نوزادان با وزن طبیعی (بیشتر از 2500 گرم تا 4000 گرم) دسته بندی شدند.

نتایج: نتایج پژوهش حاکی از آن بود که بین سبک زندگی مادر در دوران بارداری با وزن زمان تولد نوزاد ارتباط آماری معنی دار وجود دارد (004/0>P) . همچنین در مورد هر یک از حیطه های سبک زندگی نیز ، بین وضعیت تغذیه (008/0>P) ، فعالیت و استراحت (001/0>P) و روابط اجتماعی (0001/0>P) مادر در دوران بارداری با وزن زمان تولد نوزاد ارتباط آماری معنی داری مشاهده شد در حالی که بین نحوه ی مقابله با استرس و مراقبت از خود در دوران بارداری با وزن زمان تولد نوزاد ارتباط آماری معنی داری یافت نشد.

نتيجه‌گيري: با توجه به سبک زندگی و حیطه های وضعیت تغذیه ، فعالیت و استراحت و رابط اجتماعی در دوران بارداری مرتبط با کم وزني نوزاد ، اهميت نقش مسئولين امور بهداشتي در افزايش آگاهيهاي عمومي در زمينه سبک زندگی مناسب در دوران بارداری بيش از پيش محرز مي گردد تا از نتایج حاصل از تولد نوزاد کم وزن پیشگیری به عمل آید.

           وزن هنگام تولد به عنوان يك شاخص مهم بهداشت باروري و وضعيت بهداشت عمومي جامعه به شمار مي آيد (1). تعيين اين شاخص يكي از متداول ترين و ساده ترين روش ها براي ارزيابي رشد و نيز بررسي وضعیت سلامت نوزادان يك جامعه می باشد ، زيرا وزن زمان تولد مهمترين فاكتور بقاء انسان در دوران نوزادي و یکی از عوامل پيش بيني كننده ی توانايي هاي جسمي و تكامل آينده ی وی مي باشد (2). همچنین وزن هنگام تولد یکی از عوامل مهم تاثیرگذار در مرگ و میر نوزادان و کودکان است (3).

          امروزه تولد نوزادان كم وزن[1] يكي از جدي ترين مشكلات بهداشتي جهان محسوب مي گردد (2). نوزادان نارس و کم وزن به دلیل شرایط خاص خود قادر به سازگاری با محیط خارج از رحم نیستند و بیشتر در معرض خطر مرگ و میر قرار دارند (4). میزان مرگ ومیر نوزادان کم وزن ، 40 برابر و نوزادان خیلی کم وزن[2] ، 200 برابر ، نسبت به نوزادان تولد یافته با وزن طبیعی ، بیشتر است. در ایران نیز دو سوم مرگ ومیر نوزادان در 24 ساعت اول پس از تولد در نوزادان کم وزن اتفاق می افتد. تولد زودرس[3] و تاخیر رشد داخل رحمی[4] دو عامل کم وزنی نوزادان می باشد. علت اصلی کم وزنی در ایالات متحده ، تولد نوزاد نارس[5] و در کشورهای در حال توسعه ، تاخیر رشد داخل رحمی است. از دو دهه گذشته ، میزان تولد نوزاد کم وزن افزایش یافته است (5). به طوري كه سالانه تقريبا 20 ميليون نوزاد کم وزن در جهان متولد مي شوند. بروز كم وزني در سراسر جهان به صورت يكنواخت نيست ؛ بلكه دامنه ی آن از 4 تا 5 درصد نوزادان متولد شده در كشورهاي توسعه يافته تا قريب به 50 درصد كشورهاي توسعه نيافته ، متفاوت است (1). بین سال های 1984 تا 2005 درصد تولد نوزاد کم وزن 7/6 درصد تا 2/8 درصد افزایش داشته و در طی سا ل های 1980 تا 2005 تولد نوزادان خیلی کم وزن 2/1تا 5/1 درصد افزایش یافته است (5). بر طبق آمارهاي سازمان بهداشت جهاني 95درصد تولد نوزادان کم وزن در كشورهاي در حال توسعه اتفاق می افتد. اين سازمان تا سال 2004 شيوع كم وزني را در صحراي آفريقا 15درصد ؛ در خاورميانه و آفريقاي شمالي 10درصد ؛ در كشورهاي شرق آسيا 10درصد ؛ در جنوب آسيا 33درصد ؛ در آمريكاي لاتين 9درصد ؛ در كشورهاي توسعه يافته 6درصد ؛ در كشورهاي در حال توسعه 18درصد ؛ در كل جهان 17درصد و در ايران 10درصد گزارش نموده است. در مطالعه ای که در سال 1384 در رشت توسط "عدل شعار" با هدف تعیین عوامل مادری پیش بینی کننده ی کم وزنی نوزادان انجام شد ، شیوع کم وزنی را 2/5 درصد گزارش کردند (2).

             كم وزني هنگام تولد هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای در حال توسعه فشار فوق العاده اي را بر سيستم خدمات بهداشتي و افراد خانواده تحميل مي كند (1). هزینه ی دلاری منابع مورد استفاده برای مراقبت از نوزادان کم وزن ، جزء شاخص هایی جهت تعیین بار اقتصادی برای کشور است. حدود هفت درصد نوزادان کم وزن که در ایالات متحده متولد می شوند ، بیش از یک سوم هزینه ی مراقبت های بهداشتی را به خود اختصاص می دهند. اگر موردی بررسی کنیم هزینه ی نجات جان نوزادان بسیار کوچک با انجام مراقبت های ویژه خیلی اوقات از چند هزار دلار نیز فراتر رفته است. سوای زنده ماندن ، مسئله مهم دیگری که برای نوزادان کم وزن مطرح است ، کیفیت عمر آتی آنهاست (6). علیرغم زنده ماندن برخی از نوزادان بسیار کوچک تحت مراقبتهای ویژه ی طولانی و بسیار پرهزینه باز هم نتایج امیدوارکننده نیست (7) و این نوزادان کم وزن سه برابر نوزادان با وزن طبیعی دچار عوارض تکامل عصبی و ناهنجاری های مادرزادی می شوند (8). این نوزادان حتی در دوران کودکی هم به میزان بالاتری به اختلالات حرکتی ، گفتاری ، شنیداری و عدم توانایی یادگیری مبتلا می شوند (2). به طوري كه احتمال بروز فلج مغزی ، عقب ماندگی ذهنی ، مرگ ناگهاني ؛ سپتي سمي و اسهال در كودكاني كه كم وزن به دنيا آمده اند بيشتر است(1و5). حتی تحقیقات به عمل آمده بر روی نوجوانان نشان داده است که اختلالات روانی و رفتاری در افرادی که در هنگام تولد کم وزن بوده اند سه برابر بیشتر از دیگران است که عمده ترین آنها اختلال بیش فعالی است. کمبود مهارت های اجتماعی ، اختلالات تعاملی در ارتباط با همسالان ، کاهش سطح فعالیتهای اجتماعی و اعتماد به نفس پایین هم از دیگر موارد شایع در این گروه می باشد. نکته جالب توجه آن است که مطالعات اپیدمیولوژیک اخیر نشان می دهند که خطر بروز بیماریهای دوران میانسالی نظیر فشارخون میانسالی ، بیماری های کلیوی ، دیابت ، سکته مغزی و چاقی در افراد با سابقه ی کم وزنی زمان تولد ، بیشتر است (1و2).

           بنابراين وزن زمان تولد به عنوان يكي از شاخص هاي مهم بهداشتي در ارزيابي مراقبت هاي دوران بارداري و مقياس تعيين كننده ی سلامت نوزادان در سطح جامعه مطرح است كه با روند رشد و تكامل و بقاي نوزادان در آينده پيوند نزديك دارد (1).

          عوامل زیادی روی  کم وزنی زمان تولد تاثیر می گذارند که از مهمترین این عوامل می توان ژنتیک ، عوامل محیطی ، جنینی ، جفتی و مادری را نام برد (2و8). در این میان عوامل مادری ، بر اساس تحقیقات به عمل آمده مهمترین وبیشترین نقش را بر وزن زمان تولد نوزادان دارد (2). عوامل مادری در دوران بارداری از قبیل سن ، شاخص توده بدنی ، عوامل اقتصادی-اجتماعی ، طبی ، فعالیت ، نوع تغذیه ، چگونگی گذراندن اوقات فراغت ، عادات سیگار کشیدن ، وضعیت نامطلوب زندگی در دوران بارداری و نحوه ی مقابله با استرس ، چگونگی استفاده از خدمات بهداشتی – درمانی و... از جمله مواردی هستند که قسمتی از سبک زندگی مادر را در دوران بارداری تشکیل می دهند و نتایج برخی از مطالعات اذعان دارند که ممکن است این عوامل با تولد نوزاد کم وزن ارتباط داشته باشند (9). همچنین شواهدی وجود دارد که رفتارهای ارتقای بهداشتی سبک زندگی[6] در دوران بارداری در حفظ بهداشت زنان به منظور زایمان نوزاد سالم ضروری هستند و خطر کم وزنی زمان تولد را کاهش می دهند (10). به طوری که والت[7] (2005)  نیز در مطالعه خود بیان کرد که سبک زندگی مادر در دوران بارداری از عوامل مداخله کننده در تولد نوزاد کم وزن ترم است (11). متخصصان بهداشتی سبک زندگی را به عنوان یکی از عوامل مهم که روی سلامتی تاثیر می گذارد ، توصیف کرده اند (9). رفتارهای ارتقاء دهنده ی بهداشتی برای همه ی اعضای جامعه ، به ویژه برای زنان مهم است (10). چون سلامتی و پیشرفت هر جامعه ای به میزان زیادی به سلامتی زنان وابسته است حاملگی و زایمان اثر قابل توجه ای روی سلامتی و بهداشت زنان دارد و برای سلامت ملی ، شاخص مهمی به شمار می رود. از طرف دیگر سبک زندگی مادر اثر دائمی و طولانی مدت روی سلامتی مادر و کودک دارد (9). سبک زندگی در دوران بارداری رفتارهایی است که مادر باردار در ارتباط با نوع تغذیه و مواد خوراکی مصرفی ، عادات سیگار کشیدن و مصرف الکل و داروها، فعالیت های جسمی ، مراقبت حین بارداری ، روابط اجتماعی و چگونگی مقابله با عوامل تنش زا انجام می دهد (9 و 10).

          همان طور که ذکر شد تغذیه جزئی از سبک زندگی می باشد ، نیازهای تغذیه ای طی حاملگی افزایش می یابد که نشان دهنده ی نیازهای جنین برای رشد ، و نیازهای فیزیولوژیک مادر هستند (12). رژیم غذایی نامناسب و ناکافی در این دوران بر سلامتی مادر و وزن هنگام تولد نوزاد ، تاثیر منفی می گذارد. بنابراین رژیم غذایی مناسب ، تامین کننده ی انرژی برای مادر است و ارتباط مثبت خطی میان وزن گیری مادر و نوزاد وجود دارد (13). در یک خانم با وزن متوسط یا پایین ، عدم افزایش وزن در طول بارداری می تواند سبب محدودیت رشد جنین شود. به خصوص عدم افزایش وزن در سه ماهه ی دوم ، ارتباط محکمی با کاهش وزن هنگام تولد نشان می دهد. محدودیت کالری روی رشد جنین تاثیر سوء دارد و میانگین وزن نوزاد را کاهش می دهد (7). اخيرا متخصصان تغذيه بيان مي كنند كه رژيم پركالري و پرپروتئين رشد و تكامل جنين را افزايش مي دهد. در بعضي مطالعات ديده شده ، افرادي كه بيش از 20% رژيم غذايي آنان در دوران بارداري فقط پروتئين بوده است نوزادان كم وزن به دنيا آورده اند كه مي توان نتيجه گرفت رژيم بيش از حد پروتئين مي تواند مضر باشد (14). اما در مطالعه ای که سوکو و همکاران[8] (2006) انجام دادند پی بردند: مادرانی که در دوران بارداری بیشتر گوشت و سبزیجات مصرف می کنند ، نوزادانی با وزن طبیعی به دنیا می آورند و بر عکس مصرف بیش از حد مواد شیرین در دوران بارداری با تولد نوزاد کم وزن ارتباط مثبت دارد (15). صحتی و همکاران (2007) نیز بیان کردند که تغذیه به عنوان قسمتی از سبک زندگی بر وزن زمان تولد موثر است (005/0>p) (9). عدل شعار و همکاران نیز (1384) بیان کردند که مصرف کم میوه بر کم وزنی زمان تولد نوزاد تاثیر دارد (2). به همین دلیل پیشنهاد می شود که زنان باردار از همه نوع مواد غذایی در حد متعادل استفاده کنند (14).

          فعالیت بدنی عامل تعیین کننده ی دیگر ، در سبک زندگی می باشد (12). فعالیت بدنی زیاد و همچنین کارهای سنگین فیزیکی ، نوزاد را در معرض خطر کم وزنی زمان تولد قرار می دهد و گزارش شده است زنانی که در مزارع کار سنگین می کردند میزان تولد نوزادان کم وزن در آنها هفت برابر بیشتر بوده است (7). وین گساخون و همکاران[9] (2010) نیز در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که کار جسمانی شدید در دوران بارداری با کم وزنی زمان تولد ارتباط دارد (16). ولی صحتی و همکاران (2004) در مطالعه خود ، بین فعالیت جسمانی در دوران بارداری و تولد نوزاد کم وزن ارتباطی پیدا نکردند (9) عدل شعار و همکاران (1384) و ریمی و همکاران (2006) نیز ارتباطی بین کار جسمانی سخت (شغل کارگری مادر در دوران بارداری) و تولد نوزاد کم وزن پیدا نکردند (2و17).

           روابط اجتماعی به معنی چگونگی برقراری ارتباط با دیگران و برخورداری از حمایت های اجتماعی می باشد (9). وضعیت اجتماعی مادر و محیط مناسبی که در پیرامون وی قرار دارد تاثیر قابل توجهی بر وزن کودک دارد (7). سلامت بعد اجتماعی بیانگر سازگاری درونی فرد و تطابق فرد با سایر افراد اجتماع و دنیای پیرامون وی می باشد ، انسان موجودی اجتماعی است و تماس با دیگران برای سلامتی جسمی و روانی او ضروری است ، روابط ضعیف می تواند منبع فشار روانی و روابط خوب منبع کمال و شکوفایی باشد (16).

          مراقبت های بهداشتی در دوران بارداری ، بدون شک برای سلامت جسمانی و روحی مادر و کودک او بسیار مفید خواهد بود. مادرانی که در انجام مراقبت های بهداشتی خود درگیر می شوند ، به تغذیه ، فعالیت و استراحت خود توجه دارند و الکل و مواد مخدر مصرف نمی کنند ، از این طریق راه امنی را برای خود و نوزادشان در پیش گرفته اند (10) و همچنین با انجام چنین مراقبت هایی ، بسیاری از بیماری های اکتسابی و ناهنجاری ها را می توان زودتر تشخیص داد ، اقدامات مناسب برای رفع یا کاهش آثار مخرب آنها به انجام رساند ، میزان تولد نوزادان کم وزن را کاهش داد و حتی با چنین مداخلاتی می توان وزن زمان تولد را افزایش داد و از تولد نوزاد پره ترم پیشگیری نمود (18). وین گساخون و همکاران (2010) نیز تاکید کردند که بهداشت ضعیف مادر در دوران بارداری با تولد نوزاد کم وزن ارتباط دارد (19). اما صحتی و همکاران (2007) ارتباطی بین مراقبت از خود در دوران بارداری با تولد نوزاد کم وزن پیدا نکردند (9).

          یکی از علل عمده ی تولد نوزادان پره ترم و کم وزن ، استرس های روانی می باشد (20). استرس هایی که زنان در دوران بارداری با آنها روبه رو می شوند از قبیل فشار کاری ، داشتن نقش های چندگانه ، عدم حمایت اطرافیان و... که اگر به طور موثر کنترل نشوند ممکن است منجر به پیامدهای زیان آور شوند (10). همچنین مطالعه ای در زنان سوئدی نشان داد که کمبود حمایت روانی اجتماعی ، خطر تولد نوزاد کم وزن را افزایش می دهد (7). به علاوه مطالعاتی وجود دارد که نشان می دهد با برطرف شدن استرس های محیطی و بهبود کیفیت زندگی ، پیامدهای حاصل از بارداری نیز بهبود یافته است (21). استرس های مزمن اثر منفی روی سیستم ایمنی دارد ، و این استرس هایی که منجر به ضعف سیستم ایمنی می شود ممکن است نقش کمک کننده ای در عدم رشد جنین داشته باشند. به طوری که بوردرز و همکاران[10] (2007) بیان کردند که 3/13 درصد از زنان خانواده های کم درآمد که با استرس های مزمن روانی روبه رو بودند نوزادان کم وزن به دنیا آورده اند (20).

           اگرچه خدمات بهداشت مادر و کودک[11] به طور گسترده ای افزایش یافته است ، اما زنان در دوران بارداری هنوز با مشکلات بهداشتی زیادی روبه رو هستند که زندگی آنان را در معرض خطر قرار می دهد (10). از آنجایی که پرستاران جایگاه خاصی در زمینه های مختلف بهداشتی ، اجتماعی و نقش مهمی در امر آموزش و شناساندن عوامل پیش بینی کننده به مادران در تولد نوزاد کم وزن دارند (2) و با توجه به اینکه شواهدی در ارتباط با وابستگی مرگ و میر مادران ، کم وزنی زمان تولد و سایر مشکلات با سبک زندگی در دوران بارداری وجود دارد ، بعلاوه آموزش بهداشت و خدمات ارتقاء بهداشت برای زنان در یک شیوه سازمان یافته و فراگیر جهت بهبود سبک زندگی فراهم نشده است (10) تعیین عوامل موثر در سلامتی زنان و به ویژه کم وزنی زمان تولد ، جهت طراحی راهکارهایی برای برنامه ریزی و اجرای مداخلات مناسب در ارتقاء بهداشت به پرستاران و دست اندرکاران بهداشتی کمک خواهد کرد که هرچه بیشتر و بهتر در زمینه ی ارتقاء بهداشت مادر و کودک مثمر ثمر باشد (22) ، ارزیابی صحیح و مناسب رفتارهای ارتقاء بهداشتی در میان زنان برای پرستاران و حرفه های بهداشتی به منظور ارتقاء ، برنامه ریزی ، و ایفای مداخلات ویژه فرهنگی ضروری است (10). از آنجایی که فرهنگ و ارزش ها به درک سلامت شکل می دهند و فرهنگ هر جامعه ای از جمله عواملی است که روی سبک زندگی تاثیر می گذارد ، از طرفی سبک زندگی اثر دائمی و طولانی مدت روی سلامت مادر و کودک دارد (9) و با توجه به آمار 2/5 درصدی از تولد نوزادان کم وزن در گیلان که پیامدهای کوتاه مدت و طولانی مدتی را برای سلامتی کودک به دنبال دارد این هشدار را می دهد که باید فعالیت هایی در زمینه کاهش میزان تولد نوزاد کم وزن و بهبود سلامتی مادر در دوران باروری انجام شود و از آنجایی که تاکنون پژوهشی در زمینه سبک زندگی زنان گیلانی در دوران بارداری و ارتباط آن با وزن تولد نوزادان آنان صورت نگرفته است و با توجه به نتایج متفاوت در مطالعات انجام شده در این زمینه ، پژوهشگر بر آن شد تا تحقیقی را با هدف تعیین ارتباط سبک زندگی مادران با وزن زمان تولد نوزادان آنان در مراکز بهداشتی شهر رشت انجام دهد ، تا با یافتن عوامل مرتبط با وزن زمان تولد و ارائه آن به سازمان های زی ربط زمینه ای را جهت آموزش مادران و توجه به عوامل موثر در کم وزنی نوزادان در جهت کاهش تولد نوزادان کم وزن و پیشگیری از عواقب بعدی فراهم نماید.