معرفي عمارت مفيديان پايگاه ديوار دفاعي گرگان به همراه آسيب شناسي، مرمت و نقشه هاي اتوكد

جزئیات و دریافت

آسيب شناسي عمارت مفيديان گرگان

مقدمه:

          در بافت قدیم گرگان خانه های با ارزش فرهنگی – تاریخی وجود دارد که یکی از آنها بنای خانه مفیدیان است که در خیابان سرخواجه واقع شده است.اکنون این بنا به پایگاه میراث فرهنگی دیوار بزرگ گرگان اختصاص پیدا کرده است

بافت تاریخی گرگان:

           شهر گرگان با فرهنگی 6000 هزار ساله،دارای بیش از 130 هکتار بافت قدیم است.بافت قدیم گرگان که مجموعه ای از محلات مسکونی و مرکز محلات آن را تشکیل می دهنددارای پنج دروازه اصلی بوده که این دروازه ها، علل و شیوه رشد شهر را نشان می دهند. پنج دروازه شهر عبارت بودند از:دروازه شرقی به طرف بسطام و خراسان،دروازه فو جرد یا سبزه مشهد

موقعیت جغرافیایی خانه مفیدیان در بافت تاریخی گرگان:

             خانه مفیدیان در جنوب محله میدان ودر بین دو خیابان امام خمینی و سرخواجه فعلی قرار گرفته است که از شمال به محله میدان، ازجنوب به محله باغ پلنگ واز شرق به محله شازده قاسم واز غرب به محله پشت باره راه پیدا می کند.

            عناصر شاخصی در مجاورت این بنا قرار گرفته از جمله مقبره نوادگان حضرت موسی بن جعفر، سقاخانه حضرت عباس،کاروانسرا،حمام، تکایا،بازار کهنه و چهار سوق(که هر دو آنها در حال حاضر تخریب شده است) و تک بناهای با ارزش و... و همچنین وجود مرکز محلاتی که در اطراف آن قرار گرفته اند باعث شده تا بنا از نظر مو قعیت جغرافیائی اهمیت ویژهای در بافت داشته باشند.

موقعیت تاریخی بنای مفیدیان:

            خانه مفیدیان که یک بنای قاجاری – پهلوی است و به شماره ثبت 5423 در فهرست آثاز ملی به ثبت رسیده  به دست سید ضیائ الدین مفیدیان در سال 1327ساخته شده است.

ضلع جنوبی که قدیمی ترین قسمت بناست مربوط به دوره قاجاریه است همچنین ضلع شرقی بنا که در واقع آشپزخانه ساختمان نیز به شمار می آمده مربوط به همین دوره است اما ضلع شمالی بنا مربوط به دوره پهلوی است،کهاحتمال می رود برجای یک ساختمان دوره قاجایه بنا شده است و وجود سردابه

خصو صیات معماری بنای مفیدیان:

           پلان ساختمان که تقریبا به شکل ذوزنقه است به وسیله دیوارهای تشکیل دهنده اضلاع بنا محدود شده است.این بنا با مساحتی بالغ بر180 متر مربع عرصه و168 متر مربع اعیانی در چندطبقه ساخته شده است.

           عناصر سازه ای ساختمان در چهار جهت یک حیاط مرکزی مستطیل شکل به صورت درون گرا بنا شده اند. قدیمی ترین قسمت بنا ضلع جنوبی است که با پلانی مستطیل شکل به مساحت 79مترمربع و کشیدگی شمالی- جنوبی درسه طبقه ،ضلع شرقی بنابا پلانی مستطیل شکل به مساحت70متر مربع و کشیدگی شمالی-جنوبی در دو طبقه و ضلع شمالی بنا با پلانی مستطیل شکل به مساحت 63متر مربع و کشیدگی شرقی –غربی در یک طبقه

           در طبقه اول این ضلع از بنا که دخل و تصرف کمتری در آن شده است نیز دو اتاق مستطیل شکل با همان ابعاد وجود دارد که با عبور از 10 پله می توان از طبقه همکف به آنها رسید .اتاق ضلع شرقی دارای 13 درب در چهار جهت است که 12 تای آنهادو تا دوتارو به روی هم قرار گرفته اند تا کوران مورد نیاز فضا را ایجا د کنند.اتاق ضلع غربی دارای 13 درب در چهار جهت است که12 تای آنها دو تا دو تا رو به روی هم قرار گرفته اند.لازم بذکر است که

مصالح:

          بنا با توجه به مکان جغرافیائی که در آن قرار گرفته است باید از مصالحی مقاوم در برابر شرایط محیطی منطقه ساخته شود. در منطقه شمال، با توجه به وجود رطوبت بسیار زیاد در اکثر بناها مانند خانه مفیدیان قسمتهای زیر بنائی بنا مثل پی ها را باسنگ قلوه وسازه بنا را از آجر می سازنند چرا که خشت در برابر رطوبت مقاومت نداردو سریع تخریب می شود بنابراین فقط در محلهای غیر باربر و به عنوان پر کننده از آن استفاده می کنند.

          آجر جزء مصالحی است که در برابر

تزئینات:

          عامل به وجود آورنده تزئینات در یک ساختمان وابسته به نوع مصالحی است که در آن به کار رفته است. شاخص ترین مصالح به کار رفته در بناهای منطقه شمال آجر وچوب در کنار هم است. بنابراین تزئینات موجود در بنا نیزازهمین جنس می باشد.نکته حائز اهمیت این است که عناصر مذکور غیر از جنبه تزئینی،جنبه عملکردی هم دارند،در واقع کاربری اولیه آنهاجنبه عملکردی وسازه ای است ولی معمار توانا این عناصر را به گونه

تراسها ی چوبی،نرده های خراطی شده و...اشاره نمود:اما ازهمه شاخص تر کتیبه هائی است که در زیر شیر سرهای سقف ضلع جنوبی وضلع شمالی بنا نوشته شده  است.

در ضلع شمالی بنا تزئینات گچکاری و نقاشی نیز مشاهده می شود که در واقع جزئی از همان دخل و تصرفات انسانی در دوره های بعدی است.

حیاط:

           فضای ذوزنقه ای شکل با مساحت 183 مترمربع که به شیوه حیاط مرکزی ساخته شده است کلیه اضلاع این ساختمان را دور خود جمع نموده است . کانال آبی به عرض 40 سانتی مترکه حیاط را به طور نا مساوی به دوقسمت تقسیم نموده  و وظیفه هدایت آب ودفع فاظلاب را بر عهده داشته ، حوض بیضی شکل بزرگی که محلی

است.

کتیبه ها:

          در زیر شیر سرهای سه طبقه سقف ضلع جنوبی بنا کتیبه ای به خط نستعلیق نوشته شده که مضمون آن شعری شامل  مدح وثنا ،آیات قرآنی، تاریخ ساخت ، نام سازنده ، معرفی انواع غذاهای گرگانی و... است .

          کتیبه ها در سه ردیف ،از غرب به شرق  زیر هم نوشته شده اند.که با آیاتی در مدح خداوند سبحان آغاز می شودوبا مدح ملک و مالک ونفرین بر دشمنان ،ذکر انواع غذاها به منظور رنگین بودن سفره وآیاتیکه برای حفظ و دوری از شر شیطان بر سر در خانه ها می نویسند ادامه می یابدودر

معرفی آسیبها وعملیات مرمتی انجام شده در سال 84:

             خانه مفیدیان با توجه به قدمت و تغییر و تحولاتی که در آن صورت گرفته آسیب زیادی دیده است از جمله : تخریب کامل سقفهای سفالی ،پوسیدگی تیرهای چوبی سقفها، ریختگی اندودها و ملاتهای داخلی وخارجی اتاقها، نشست پی بنا در ضلع جنوبی ،شکم دادگی جرزها، وجود ترک عمیقی در ضلع جنوبی بناووجود پنجره فلزی و... در بنا.

          پس از خریداری و واگذاری خانه مفیدیان به پایگاه دیوار گرگان( سال 80 ) اقدامات مرمتی اضطراری آن با لحاظ اعتباری حدود .....در دست اقدام قرار گرفت. به دلیل اضطراری که برای آماده سازی سریع این پایگاه وجود داشت، بازسازی و مرمت قسمتهایی از بنا که آسیب کمتری داشت انجام شد. ازآنجائیکه ساختان شمالی بنا مربوط به دوره پهلوی بود طبیعتاً آسیبهای کمتری داشت ونیاز پایگاه به سرویسهای بهداشتی  وآشپزخانه باعث شد ساختمان شمالی وشرق

شرح مصور عملیات مرمتی وحفاظتی بنای تاریخی مفیدیان

معرفی آسیبها وبرنامه های پیشنهادی  مرمتی و حفاظتی در سال85

           ابنيه قديمي واقع در بافت تاريخي گرگان در طي مدت درازي كه از ساخت آنها مي گذرد تحت تاثير عوامل مخرب مختلفي قرار گرفته که موجب كهولت وفرسايش آنها شده است عوامل موثر در تخريب وفرسايش ابنيه تاريخي بافت قديم شامل موارد زير است:

1-عوامل طبيعي مانند رطوبت ناشي از آبهاي زيرزميني ويا ريزش باران و برف ، زلزله ،عوامل بيولوژيکی وغيره

2-عوامل انساني مانند تغيير شيوه

رطوبت:

        مهمترين عامل موثر در تخريب بناي مفيديان رطوبت است كه هم از پي (رطوبت صعودي)و هم از پوشش (رطوبت نزولي) به بنا آسيب رسانده است .

رطوبت از پي :

       بر اثر نفوذ آب به پي ديوارها رطوبت طبق قانون موئينگي به سمت بالا در جرزها نفوذ مي كند عواملي كه موجب ايجاد رطو بت صعودي در پی ديوارهاي بنا شده است عبارتند از:

1. عدم وجود محوطه سازي مناسب در اطراف بنا
2.  ايجاد باغچه وكاشت درخت در نزديكي پي بنا
3.  گرفتگي چاههاي فاضلاب وتاسيسات

رطوبت نزولي :

           كهولت پوشش چوبي و سفال پوش بنا ، حركت وجابجايي سفالها ، ترك و شكستگي سفالها موجب نفوذ بارش به داخل بام و سقف طبقات فوقاني شده و موجب پوسيدگي چوبهاي پوشش و

ترك:

         در وسط ديوار ضلع جنوبي ساختمان اصلي بنای مفیدیان (جنوبي ) ترك شديدي دیده می شود که اندازه طول آن ازسطح زمين تا زير منطقه کنسول پوشش امتداد دارد. اين ترك آسيب شديد در ساختمان مفيديان به حساب مي آيد و عواملي چند نیزدر ايجاد آن نقش داشته است

1. نشست زمين زير پي
2. نيروهاي رانشي حاصل از زمين لرزه
3. تغيير در ميزان رطوبت زير پي
4. کاهش خاصيت چسبندگي

شرح خدمات وعملیات اجرایی مرمتی وحفاظتی خانه مفیدیان در سال 85 :

الف- مرمت وبازسازی نازک کاریهای اتاقهای ساختمان شمالی بنا

1. برداشت اندودهای گچی بدنه وسقف اتاقها
2. برداشت اندودهای گچ وخاک بدنه وسقف اتاقها
3. برداشت اندودهای سیمانی نمای خارجی بنا
4. مرمت وبازسازی

- مرمت بخشهایی ازساختمان جنوبی

1- برداشت اندودهای آسیب دیده اتاقهای طبقه اول ساختمان جنوبی

2- زیرسازی اتاقهای طبقه اول با گچ وخاک

ج- مرمت ساختمان شرقی بنا

1- مرمت ویا تعویض تیرها وتخته کوبی های آسیب دیده کف

2- مرمت دربها وپنجره ها

3- ساماندهی سیستم گاز و روشنایی

شرح مصور آسیبهای موجود در ساختمان شمالی وشرقی و بخشهایی از ساختمان جنوبی

منابع و ماخذ:

 * مطالعه،مستند سازي،آسيب شناسي و مرمت و احياي مجموعه مفيديان

1. معطوفي،استراباد و گرگان در بستر تاريخ،مشهد انتشارات درخشش،چاپ اول بهار1374

2. ذبيحي،مسيح،گرگان نامه،با كوشش ايرج افشار،تهران انتشارات بابك،1363

3. قورخانچي محمد علي(صولت نظام)،گردآورنده الكساندر شودزكو،به كوشش منصوره اتحاديه(نظام مافي)و سيروس سعدونديان،چاپ اول 1360،نشر تاريخ ايران

4. طرح بهسازي و نوسازي بافت قديم شهر گرگان،گزارش نخست،(شناخت وضع موجود)،مهندسين مشاور خودآوند،اسناد منتشر نشده سازمان مسكن و شهرسازي استان گلستان